17 września 1939 r. armia sowiecka wkroczyła do Polski, wówczas rozpaczliwie broniącej się przed Niemcami. Sowieci nie tylko unimozliwili dalszą obronę Polski, ale natychmiast rozpoczęli aresztowania i rozstrzeliwania ludzi, a jeńców, jeżeli ich nie zastrzelono po drodze, umieszczono w obozach. W zimie 1940 rozpoczęły się na zajętych terenach masowe zsyłki, które trwały falami do czerwca 1941 roku. Wywieziono wówczas około dwa miliony Polaków, głównie na Syberię. Wielu z nich, szczególnie dzieci i starszych ludzi, zmarło po drodze w zamarzniętych wagonach. Liczniejsi zginęli później w obozach pracy Gułagu albo pomarli na miejscu zsyłki z wycieńczenia i chorób, przede wszystkim tyfusu. 15,000 polskich jeńców z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie rozstrzelali Sowieci wiosną 1940 roku w Katyniu, Charkowie i Miednoje. Rozstrzelali wtedy również co najmniej 6,000 urzędników i osadników polskich z Kresów. W czerwcu 1941, tuż po inwazji niemieckiej, wycofujący się Sowieci zdążyli jeszcze rozstrzelać tysiące więźniów we Lwowie, w więzieniu na Brygidkach, jak również i w wielu innych miastach.

Komentarz Bożena Rabikowska

   Wśród żołnierzy, którzy doświadczyli spotkania na swej wojennej drodze, na wschodzie, wojsk sowieckich byli również mieszkańcy naszej wsi, naszej parafii. Z jednym z nich, Hombkiem,  przyjacielem mego taty jeszcze z okresu przedwojennego, rozmawiałam w naszym domu na poczatku września 1966 roku. 

Tadeusz Jędrasik przed wojną, wraz z uczniami z Parcic (ze zbiorów jego siostry-Marianny)

   Tragiczny los sprawili dwaj agresorzy Konstantemu Grzelakowi, ojcu Stanisława i Zofii, mężowi Stefanii - późniejszej Kolankowej. Najpierw trafił do niewoli sowieckiej, a po napaści Niemiec na Związek Radziecki wzięli go do niewoli Niemcy. Wraz z prawie 10. tysiącami jeńców rosyjskich był w obozie jenieckim na terenie Austrii, w Kaisersteinbruch. "Zmarł" tam na początku stycznia 1942r. W akcie zgonu (patrz niżej fragment tłumaczenia) Niemcy wpisali naszemu krajanowi, iż był jeńcem sowieckim.


  

 Inwazja sowiecka 17 września 1939 roku.
Na podstawie książki Jerzego Łojka „Agresja 17 września 1939”. PAX, Warszawa 1990.

Nóż w plecy
 
   Najazd Związku Sowieckiego na wschodnie tereny II Rzeczypospolitej 17 września 1939 roku – w czasie gdy Polska walczyła z agresją niemiecką – nazywany jest „nożem w plecy”. Powiedzenie to dobrze oddaje zdradziecki charakter agresji sowieckiej.

   Atak sowiecki na Polskę stanowił realizację tajnego układu Ribbentrop – Mołotow, zawartego w Moskwie 23 sierpnia 1939 roku o podziale ziem Polski między Rzeszę Niemiecką i ZSRS, który w istocie okazał się czwartym rozbiorem Polski. Najazd nastąpił z pogwałceniem obowiązującego paktu o nieagresji między Polską a ZSRS, zawartego 25 lipca 1932 roku.

   Stalin był wyraźnie zadowolony z treści tajnego układu, który stwarzał możliwość aneksji na rzecz Związku Sowieckiego ponad połowy terytorium Polski.

   W oficjalnym komunikacie sowieckim stwierdzono, że w Moskwie 23 sierpnia 1939 roku został zawarty pakt o nieagresji między Niemcami a ZSRS. Należy zauważyć, że tekst tajnego układu, stanowiącego protokół do wspomnianego paktu o nieagresji, został ujawniony po zdobyciu przez wojska amerykańskie w 1945 roku archiwum hitlerowskiego ministerstwa spraw zagranicznych. Pełny tekst tego protokółu opublikowano dopiero w 1948 roku w Waszyngtonie, w wydawnictwie Nazi-Soviet Relations 1939 - 1941.

    Rząd niemiecki, dążąc do szybkiego zakończenia napaści na Polskę, domagał się realizacji przez Sowietów zawartego tajnego układu. Wtedy Związek Sowiecki rozpoczął działania od przedstawienia ambasadorowi Polski w Moskwie – w nocy przed najazdem – noty podpisanej przez Mołotowa, ówczesnego premiera i ministra spraw zagranicznych ZSRS. W nocie tej stwierdzano, że wskutek przebiegu wojny państwo polskie  przestało istnieć, wobec tego armia sowiecka wkroczy na wschodnie tereny Polski, by wziąć pod opiekę zamieszkałą tam ludność białoruską i ukraińską.

   Ambasador Grzybowski ostro zaprotestował i odmówił przyjęcia noty, której tekst uzasadniający najazd Sowietów na Polskę, był kłamliwy, perfidny i wręcz niedorzeczny.

Opór stawiany najeźdźcy

    Wojska sowieckie przekroczyły 17 września 1939 roku granicę Polski na całej jej długości od Dźwiny na północy do Dniestru na południu. Pierwszy zbrojny opór stawiły im strażnice Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP). Dowódca KOP, gen. Wilhelm Orlik-Rueckemann, skoncentrował siły na Polesiu i stawiał zorganizowany opór. Tam też pierwszymi ofiarami agresji padli oficerowie KOP-u, których Sowieci mordowali na miejscu lub deportowali w głąb ZSRS. Walki z oddziałami sowieckimi toczyła także Grupa Operacyjna „Polesie” pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga, która jeszcze na początku października stoczyła z Niemcami pod Kockiem ostatnią bitwę kampanii wrześniowej. Broniło się Wilno i Grodno, po którego opanowaniu Sowieci zamordowali 130 uczniów i podchorążych.

   Należy zauważyć, że we wrześniu, gdy Związek Sowiecki napadł na Polskę, połowa terytorium kraju była wolna od obcych wojsk. W walkach prowadzonych z Niemcami bronił się Hel, Warszawa i Modlin, trwała końcowa faza walk nad Bzurą. Na wschodnie tereny, zajmowane przez agresora sowieckiego, wycofywało się wojsko polskie. Atak sowiecki odbierał praktycznie dalsze możliwości walki. Związek Sowiecki miał więc w 1939 roku duży udział w zniszczeniu Polski.

Terror sowiecki

   Władze sowieckie dążyły do całkowitego podporządkowania ludności na terenach zagarniętych w Polsce. W październiku 1939 roku został wydany dekret Rady Najwyższej ZSRS określający, że mieszkańcy tych terenów na mocy tego dekretu stają się obywatelami Związku Sowieckiego. Umożliwiło to stosowanie wobec wszystkich mieszkańców, w tym także Polaków, przepisów prawnych obowiązujących w Związku Sowieckim. Rozpoczęły się aresztowania ludzi posądzonych o wrogi stosunek do władzy sowieckiej, nazywanych kontrrewolucjonistami. Osadzono w więzieniach ponad 18 tysięcy osób, w tym około 11 tysięcy Polaków. W obozach dla jeńców wojennych internowano ponad 14 tysięcy oficerów, policjantów i strażników więziennych, w tym 12 generałów.


  Polscy jeńcy prowadzeni do niewoli przez żołnierzy armii sowieckiej, wrzesień 1939 r. 

Zbrodnia katyńska

   Na początku października 1939 roku władze sowieckie utworzyły obozy w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, w których NKWD internowało 14 700 oficerów polskich, funkcjonariuszy policji, żandarmerii wojskowej i 11 tysięcy Polaków osadzonych w więzieniach na terenach zajętych przez Sowietów. NKWD traktowało osadzonych w obozach jako kontrrewolucjonistów. Wobec tego szef NKWD Ławrentij Beria przedstawił Biuru Politycznemu KC Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) wniosek, aby sprawy internowanych rozpatrzyć w trybie specjalnym, bez wzywania aresztowanych i bez przedstawienia zarzutów, z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary – rozstrzelania. Decyzję o rozstrzelaniu podjęło Biuro Polityczne KC WKP(b) 5 marca 1940 roku.

   Należy zauważyć, że masowe groby oficerów polskich zamordowanych przez NKWD odkryli Niemcy w kwietniu 1943 roku podczas działań wojennych w wojnie niemiecko-sowieckiej. Radio niemieckie 13 kwietnia 1943 roku ogłosiło specjalny komunikat o odkryciu w Katyniu masowych grobów oficerów polskich. W dwa dni później radio Moskwa informacje radia niemieckiego nazwało „oszczerstwami Goebbelsa” twierdząc, że „jeńcy wpadli w ręce oprawców niemiecko-faszystowskich w lecie 1941 roku”. Rząd RP zlecił zbadanie grobów przedstawicielom Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Reakcją na to rządu sowieckiego było zerwanie stosunków dyplomatycznych z rządem RP. Dopiero po pięćdziesięciu latach, 13 kwietnia 1990 roku, agencja sowiecka TASS ogłosiła w Moskwie specjalny komunikat stwierdzający, że mord polskich oficerów został dokonany przez NKWD.

Karczowanie

    Na wschodnich terenach Rzeczypospolitej zajętych przez Związek Sowiecki zamieszkiwało 6 milionów Polaków. Stalin postanowił dokonać „oczyszczenia” tych terenów od ludności polskiej. Na posiedzeniu Biura Politycznego KC WKP(b) 5 grudnia 1939 roku, podjęto uchwałę o przesiedleniu Polaków w głąb ZSRS, za Ural oraz do Republiki Komi. Ustalono plan deportacji, nadając mu kryptonim „Karczowanie”, wskazujący na wykarczowanie ludności polskiej z tych ziem. W czasie od 1940 do 1944 roku deportacją objęto około 2 milionów Polaków, w tym 210 tysięcy zmobilizowanych do Armii Czerwonej oraz nieznaną bliżej  liczbę żołnierzy Armii Krajowej aresztowanych przez NKWD.

   Deportacja była dla wielu Polaków wyrokiem śmierci. Kolejowy transport do miejsca zesłania trwał ponad miesiąc. Odbywał się zimą przy 50-stopniowym mrozie, w bydlęcych wagonach. Wielu ludzi zachorowało i zmarło już w czasie transportu, co dzień wyrzucano z wagonów po kilka trupów zmarłych z zimna i głodu. W transportach na Ural zamarzło wiele małych dzieci.

   Po przybyciu na miejsce deportacji zesłańcy byli rozmieszczani w zapluskwionych barakach albo wyładowywani i pędzeni bezpośrednio do tajgi, gdzie sami musieli klecić sobie prowizoryczne baraki. Wszyscy byli zmuszani do wykonywania morderczej i niewolniczej pracy, przeważnie przy wyrębie lasu. Do pracy zmuszano nawet dwunastoletnie dzieci.         

Po dwuletnim pobycie na zsyłce

    Dzień pracy rozpoczynał się o piątej rano, a do baraków wracano późnym wieczorem. Ustalone normy pracy były niemożliwe do wykonania. Pracujący otrzymywali przydział 400 gramów chleba, a niepracujący 100 gramów dziennie. Do pracy w lesie pędzono o głodzie, czasem nie dawano chleba przez kilka dni. Sytuację pogarszał dotkliwy mróz, dochodzący do 45 stopni oraz brak odzieży i obuwia. Śniadanie stanowiła gorąca woda i kromka chleba. Raz na tydzień dawano zupę ze zgniłych i zmarzniętych ziemniaków.

   Śmiertelność wśród deportowanych była zastraszająca. W obozach pracy dochodziła przeciętnie do 30%. Na Kołymie, gdzie osadzono od 10 000 do 12 000 Polaków ocalały tylko 583 osoby.

Przedruk: www.jezuici.pl
(Na podstawie książki Jerzego Łojka „Agresja 17 września 1939”. PAX, Warszawa 1990)



   Przeczytaj:   Oto różne oblicza wieluńskiej historii XX wieku…
                    1. września 1939 r. o godz. 4.40
                    Wieluń 4:40 i Wieczna Miłość
                    Inwazja sowiecka 17 września 1939 roku. Rocznica
                    Uroczystość upamiętnienia ofiar II wojny światowej
                    APEL OFIAR. Relacja z uroczystości
                    Zaproszenie nao dsłonięcie tablicy na grobie NN żołnierza
                          Porządkowanie grobu Drozdowa
                    Odsłonięcie tablicy nagrobnej


   Czytaj również    WYDARZENIA